De jaarringen van het hout moeten kloppen

Gevlucht uit je geboorteland en dan in het verre Nederland als beroepstimmerman meehelpen aan de restauratie van zes Romeinse schepen. Voor Irakees Abdulkader Shafiq wordt een droom werkelijkheid.

Je zou het een gelukkig toeval kunnen noemen dat Abdulkader Shafiq (39) werkzaam is in de werkplaats of ‘Romeinse scheepswerf’ van Archeon. ,,Nadat we zo’n acht jaar geleden in Nederland werden toegelaten, kregen we een flat hier in Alphen toegewezen. Toen Archeon in februari 2018 een open dag hield, tipten vrienden mij. Ze wisten van mijn historische interesse en dachten dat ik dat evenement wel leuk zou vinden.’’

Schepen vrijwel nooit in zó complete staat

Die dag was projectleider en archeoloog Tom Hazenberg druk bezig om bezoekers te vertellen over de zes in Zwammerdam gevonden Romeinse schepen. Archeon had juist groen licht gekregen van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) om ze te onderzoeken en restaureren. Ze waren tussen 1971 en 1974 gevonden bij graafwerkzaamheden op het terrein van wooncentrum Ipse de Bruggen in Zwammerdam. De vondst is nog steeds nationaal en internationaal uitzonderlijk; dergelijke schepen worden vrijwel nooit in een zó complete staat teruggevonden.

Shafiq was meteen geboeid door dat relaas van Hazenberg. En toen laatstgenoemde meldde dat er nog vrijwilligers werden gezocht, stak hij zijn vinger op. ,,Gedurende vijf maanden heb ik mogen meehelpen. Tot mijn verrassing vroeg de leider van het restauratieteam vervolgens of ik voor drie, en later vier, dagen per week hier aan het werk wilde.’’ Ze hadden namelijk gemerkt dat Shafiq die spreekwoordelijke ‘gouden handen’ heeft. Inmiddels is hij in vaste dienst bij museumpark Archeon.

Na schooltijd rennen naar de timmerfabriek van vader

Het zat er al vroeg in, beaamt hij. ,,Als kleine jongen heb ik nooit speelgoed gehad, maar was ik met mijn gereedschap bezig’’, zegt hij met een brede grijns. Dat zit zo: Zijn vader Namiq had destijds in de stad Kirkuk (in Noord-Irak, 1,2 miljoen inwoners) een timmerbedrijf dat vooral meubilair, deuren en kozijnen vervaardigde. ,,Vanaf mijn kindertijd was ik al in de fabriek te vinden. Na schooltijd rende ik daarnaartoe en ging meehelpen. Mijn vader was dus mijn leermeester.’’

In 1996 moest zijn vader het bedrijf wegens de moeilijke economische omstandigheden sluiten. Ter achtergrond: In de jaren 90 woedden meerdere oorlogen in Irak. ,,Door een tekort aan grondstoffen was het steeds moeilijker geworden om het bedrijf gaande te houden’’, herinnert Shafiq zich.

‘Prachtig om hier mijn beroep uit te oefenen’

Na de sluiting lukt het hem aan het werk te komen in een meubelfabriek waar vooral keukens en slaapkamermeubilair werden gemaakt. Dus toen Hazenberg hem, net gesetteld in Alphen, polste of hij op de nieuw ingerichte Romeinse scheepswerf van Archeon aan de slag wilde, kon hij zijn professie opnieuw oppakken. ,,Heel bijzonder dat dit aan mij werd voorgesteld. Het is prachtig dat ik hier in mijn eigen beroep aan het werk kan. En ik heb er echt plezier in, hier ben ik gelukkig.’’

De Romeinse schepen in Archeon worden niet alleen zorgvuldig gerestaureerd. Ook is in samenspraak met de RCE besloten om de ontbrekende delen van de schepen aan te vullen met nieuw materiaal. Zo kunnen de vaartuigen straks in volle glorie worden getoond zoals ze bijna tweeduizend jaar geleden over de Rijn door Woerden, Bodegraven, Zwammerdam en Alphen hebben gevaren. Vandaar dat er ook veel timmer- en beeldhouwwerk in met name eikenhout nodig is.

Werk begint met tekeningen op tafel

Shafiq is inmiddels de vaste rechterhand geworden van onderzoeker Yardeni Vorst, die haar promotieonderzoek aan de Zwammerdam-schepen wijdt. Het is volstrekt ander werk dan eventjes in een week een keuken zagen en in elkaar zetten.

,,We beginnen met een discussie aan de hand van een verzameling tekeningen op tafel. Vóór we aan de slag kunnen met nieuwe delen voor de scheepsromp moeten we enorm puzzelen. Want vaak is niet duidelijk hoe een schip precies in elkaar zat. Terwijl straks bij de reconstructie alles wel moet kloppen. Waar in een originele plank de helft van een spijkergat zit, moet in het in te passen nieuwe deel de andere helft van dat gat op exact de juiste plek zitten’’, illustreert hij.

Op groeirichting van het hout letten

Die precisie gaat nog veel verder, vervolgt Shafiq. ,,Ook de jaarringen van het hout moeten overeenkomen met die van het originele deel. Het kan niet zo zijn dat in het nieuwe deel de afstand tussen die ringen groter is. Dat ziet er niet uit. En je moet ook op de groeirichting van het hout letten. Anders loop je het risico dat na droging van het nieuwe deel er een krimpscheurtje ontstaat op een heel onlogische plek.’’

Shafiq en Vorst zitten wat dat betreft op één lijn met hun collega’s, archeoloog Rob Arkema en scheepstimmermannen Alexander de Vos en Wouter Schalk. Een paar maanden geleden bijvoorbeeld, leek het erop dat de restauratieploeg een mooie stam van een zilverspar had gevonden die de rechterzijde of boord van boomstamkano Zwammerdam 3 gaat vormen. ,,Maar deze boom was relatief snel gegroeid; de jaarringen waren te wijd ten opzichte van het originele sparrenhout’’, vertelt Shafiq. Inmiddels hebben de collega’s een andere sparrenstam gevonden die wél lijkt te kloppen.

Elke dag weer wat bijleren

Hoewel Shafiq op de middelbare school wel de nodige lessen geschiedenis kreeg voorgeschoteld, bleef de Romeinse tijd daarin nagenoeg onbelicht. ,,De Romeinse geschiedenis was voor mij nieuw. Maar ik ben nieuwsgierig en heb, naast de kennis die ik hier op mijn werk opdoe, veel boeken gelezen en musea bezocht. En nóg leer ik elke dag weer wat bij.’’

Dankzij die passie zal hij vast wel een timmerhoekje thuis hebben? Nee, glimlacht hij. ,,We hebben er geen ruimte voor, anders zou ik dat waarschijnlijk wel doen. Maar aan de andere kant is afwisseling ook leuk. Dag en nacht hetzelfde doen, kan een beetje saai worden. Kalligrafie is een hobby van mij en ik ga geregeld op stap om musea te bezoeken. De interesse in geschiedenis is de rode draad in mijn leven.’’